Ný grein „Accessibility of protected areas and visitor behaviour: A case study from Iceland“

Nýlega kom út greinin Accessibility of protected areas and visitor behaviour: A case study from Iceland í Journal of Outdoor Recreation and Tourism, Volume 24, December 2018, Pages 1-10 (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2213078018300495).

Greinin er byggð á meistaraverkefni EditaTverijonaite, sem er fyrsti höfundur. Leiðbeinendur og meðhöfundar voru Rannveig Ólafsdóttir og Throstur Thorsteinsson.

Í greininni er rannsakað hvernig aðgengi að vernduðum svæðum breytir þeim og gestum þeirra.

Auglýsingar

Meistaravörn Cameron Powell

Í dag, 2. október 2018, varði Cameron Powell meistararitgerð sína frá Jarðvísindadeild Háskóla Íslands. Leiðbeinendur voru Þröstur og Sara Barsotti (Veðurstofu Íslands).

Verkefnið hans var „Modeling volcanic ash re-suspension dynamics: the Eyjafjallajökull ash deposit case“ (Þróun líkans fyrir öskufok – notað á öskulög frá Eyjafjallajökuls eldgosinu). Verkefnið er hluti af stærra verkefni sem kallast AshTime og er styrkt af Rannís.

Til hamingju Cameron með glæsilega meistaravörn.

Prófdómari var Guðrún Nína Petersen (Veðurstofa Íslands), kærar þakkir.

Meistaravörn Irma Khoirunissa

Irma Khoirunissa varði þann 1. október 2018 meistaraverkefni sitt í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ. Hún er staðsett í Indónesíu og vörnin fór því fram gegnum fjarfundarbúnað.

Verkefnið, „AERMOD Modeling of Hydrogen Sulfide (H2S) Concentration from Geothermal Power Plants in Ulubelu, Indonesia, and Hellisheidi-Nesjavellir, Iceland“ („Líkanreikningar með AERMOD á dreifingu H2S frá jarðvarmavirkjunum í Ulubelu, Indónesíu og Hellisheiði og Nesjavöllum, Íslandi“), fjallar um notkun loftdreifingarlíkans á brennisteinsvetni, annars vegar frá Hellisheiðar- og Nesjavallavirkjunum og hins vegar jarðvarmavirkjun í Indónesíu. Irma stóð sig vel og verkefni hennar var vel unnið.

Auk mín var Elín Björk Jónasdóttir (Veðurstofu Íslands) í meistarnefnd Irmu.

Prófdómari var Einar Sveinbjörnsson, sem skrifaði þessa skemmtilegu færslu á facebook.

UNU-GTP (http://www.unugtp.is)

Sandfok til Reykjavíkur 29. maí 2018

Efnisorð

Landeyjasandur, Reykjavík, Svifryk

Þurrt og vindasamt í dag (eftir langt rigningartímabil), sem eru kjöraðstæður fyrir sandfok.

1. mynd. Veðrið kl. 13 í dag fyrir suður (suðvestur) ströndina. Nokkuð vindasamt og þurrt, og vindáttin beint til Reykjavíkur (veðurkort frá vefsíðu vedur.is).

Það má, með góðum vilja, greina strók frá Landeyjasandi (og þar í kring) sem liggur í átt að Reykjavík.

2. mynd. MODIS mynd frá því í dag, 29. maí 2018, sem sýnir Landeyjasand sem líklega uppsprettur og strók sem liggur í áttina að Reykjavík.

Mæliingar á PM 10 á GRE og FHG í Reykjavik sýna þetta svo vel.

3. mynd. PM10 (µg/m3; 30-mín meðaltal) mælingar frá GRE og FHG mælistöðvunum í Reykjavík (gögn frá UST).

Það er einnig áhugavert að aðrar mælistöðvar (Dalsmári, Hvaleyrarholt) mæla ekki þennan topp. Það getur vel staðist, því strókurinn er oft mjór og mögulega takmarkast af Esjunni í norður (var greinilegt miðað við mistrið í dag).

Leiðir til að draga úr svifryksmengun vegna umferðar

Efnisorð

Höfuðborgarsvæðið, Reykjavík, Svifryk

Svifryksmengun vegna umferðar hefur verið mikið í umræðunni að undanförnu. Engin furða, enda hefur styrkur svifryksmengunar verið í hæstu hæðum undanfarið.

Mart hefur verið nefnt til að draga úr svifryksmenguninni. Hinsvegar vantar stundum að staldra við og huga að því hvað er hægt að gera strax, hverju skal stefnt að og svo framvegis.

Ekki það að hér sé réttu leiðirnar útlistaðar, en þó er reynt að greina hvað er raunhæft að gera strax og hvað eigi að stefna að.

Einhverjir velta eflaust fyrir sér af hverju það vantar díselbíla. Þeir eru hinsvegar í raun með þegar talað er um að losna við gamla og mengandi bíla.

Síðan er vert að benda á að þessi mengun, vegna umferðar, er að miklu leyti bundin við miklar umferðargötur. Þegar gildin eru há við Grensásveg og Miklubraut, þá eru þau ekki há (vegna umferðar) í úthverfum og fjarri umferðargötum.

Sól, vindur og sandfok

Fallegir sólríkir dagar sunnanlands undanfarna daga. Svolítið hvasst (yfir 10 m/s), sjá 1. mynd. Sandfok frá Landeyjasandi og víðar á suðurlandinu 3. mars (2. mynd) og 5. mars (3. og 4. mynd).

1. mynd. Vindhraði og hviður í Þykkvabæ (gögn af vedur.is).

2. mynd. Gervitunglamynd frá Sentinel þann 3. mars 2018.

3. mynd. Sentinel mynd frá 5. mars 2018 (ESA).

4. mynd. MODIS mynd frá 5. mars 2018 (MODIS NASA image).

 

Stillt veður og mikil mengun

Veður var mjög milt og stillt í dag, 28. febrúar 2018 (1. mynd). Vindur varla mældist og götur að þorna.

1. mynd. Vindhraði og hviður í Reykjavík 28. febrúar 2018 (af vef Veðurstofu Íslands).

Því miður eru þetta góðar aðstæður fyrir mengun. Næstu daga er spáin eiginlega verri varðandi svifryk og mengun, en þá að kólna og áfram að vera stillt. Þá geta myndast aðstæður, hitahvörf, þar sem mengunin getur orðið enn verri.

Styrkur svifryksmengunar varð mjög hár kringum hádegið í dag, t.d. á Grensás (2. mynd).

2. mynd. Styrkur svifryksmengunar og NO2 við Grensásveg þann 28. febrúar 2018. Mjög há gildi kringum hádegið og reyndar alveg frá 8 í morgun.

Mengunin var sýnileg þegar horft var út Leirvoginn frá Lágafellskirkju í dag klukkan 13 (3. mynd). Sést kannski ekkert sérlega vel á mynd, en var mjög greinilegt.

3. mynd. Útsýnið frá Lágafellskirkju kl. 13 í dag. Við sjóndeildarhring má sjá gula slikju.

Eins og sagði í byrjun, þá er spáin á þann veg að búast má við meiri mengun næstu daga. Hinsvegar kom fram í viðtali við heilbrigðisfulltrúa frá Reykjavíkurborg að Rvk-borg og Vegagerðin ætla að sópa götur í nótt og jafnvel að skoða með að rykbinda ef það dugar ekki til. Það verður áhugavert að fylgjast með því.

Áhrif svifryks á heilsu

Birtist sem svar á Vísindavefnum 23.1.2018 eftir Þröst Þorsteinsson og Ragnhildi G. Finnbjörnsdóttur. Hér lítillega breytt (færri myndir).

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) skilgreinir loftmengun sem eitt helsta umhverfisvandamál nútímans. Samkvæmt mati stofnunarinnar er hægt að rekja allt að sjö milljón dauðsföll á ári til loftmengunar og talið er að flest þeirra orsakist af fínu svifryki (IARC, 2013; WHO, 2016, 2017; HEI, 2017). Svifryk, sem eru litlar agnir í lofti, er yfirleitt mælt í míkró-grömmum á rúmmetra (µg/m³). Algengast er að talað sé um PM₁₀, sem eru agnir með þvermál minna en 10 µm (10×10^-6 m), eða fínt svifryk, PM_2,5 (þvermál minna en 2,5 µm). Þannig er PM_2,5 hluti af PM₁₀. Svifryk sem er 0,1 µm til 1 µm í þvermál getur svifið um í loftinu í marga daga, jafnvel vikur, og því borist langar leiðir frá uppsprettunum.

Skýringarmynd sem sýnir þvermál svifryksagna í samanburði við þvermál mannshárs og fjörusands. Lengdareiningin míkron er einn milljónasti úr metra. PM er skammstöfun á ensku orðunum particulate matter.

Svifryk, PM₁₀ og minna, kemst inn í öndunarfæri manna. Stærri agnir en PM₁₀ eru síaðar út í nefi og nefholi, en PM₁₀ ná niður í lungnaberkjurnar og allra smæstu agnirnar komast niður í lungnablöðrur og þaðan í blóðrásarkerfið. Magn agna í öndunarfærum barna getur verið 2-4 sinnum meira en hjá fullorðnum einstaklingum (Ginsberg o.fl., 2005) og börn eru einnig sérlega útsett fyrir neikvæðum heilsufarsáhrifum loftmengunar (Knibbs o.fl., 2011). Áhrif PM_2,5 eru talin meiri en stærri agnanna þegar kemur að langtíma útsetningu. Til að mynda hafa rannsóknir sýnt að dánartíðni vegna allra orsaka eykst um 6-13% fyrir hverja 10 µg/m³ aukningu í PM_2,5 en um 0,2-0,6% fyrir hver 10 µg/m³ vegna PM₁₀ (WHO, 2007). Hins vegar hafa rannsóknir einnig sýnt að gróft svifryk (milli PM_2,5 og PM₁₀) getur haft jafn mikil áhrif á dánartíðni og fínt svifryk (Meister o.fl., 2011, 2012). Talið er að svifryksmengun stytti ævina að meðaltali um 9 mánuði í Evrópu (WHO, 2013). Áhrif svifryks á heilsu eru margvísleg og vel staðfest. Áhrifanna gætir bæði vegna skammtíma útsetningar (klukkustundir, dagar) og langtíma mengunar (mánuðir, ár) (Madsen o.fl., 2012). Helstu sjúkdómarnir sem svifryksmengun hefur verið tengd við eru öndunarfærasjúkdómar og hjarta- og æðasjúkdómar. Heilsufarsbrestir koma fram sem versnandi einkenni sjúkdómanna, sem sjá má í aukningu í innlögnum á spítala vegna þeirra auk hærri dánartíðni af sömu sökum (Krzyzanowski o.fl., 2005; Pope III & Dockery, 2006). Til viðbótar geta atburðir með háum styrk svifryksmengunar valdið heilablóðföllum, hjartaáföllum, hjartsláttartruflunum, hærri blóðþrýstingi jafnvel hjá yngri einstaklingum (undir 55 ára) og skyndidauða (Mossman o.fl., 2007; Madsen o.fl., 2012, Dvonch o.fl., 2009). Einnig hefur verið sýnt fram á að svifryksmengun getur dregið úr lungnaþroska barna (WHO, 2003; Madsen o.fl., 2012). Loftmengun hefur einnig verið tengd við hærri dánartíðni vegna lungnakrabbameins (Künzli o.fl., 2011; WHO, 2013) og nýleg rannsókn á áhrifum fíns svifryks (PM_2,5) á fjölda dauðsfalla eldri borgara sýndi að aukning um 10 µg/m³ olli 1,42 fleiri dauðsföllum fyrir hverja milljón sem varð fyrir mengun samanborið við þá sem ekki urðu fyrir henni (Di o.fl., 2017).

Smæstu agnirnar sem ná niður í lungnablöðrur og í blóðið eru taldar geta borist til heilans og valdið þar bólgum sem tengdar eru við elliglöp og Alzheimerssjúkdóm (Cacciottolo o.fl., 2017). Örfínar agnir (<0,1 µm) eru taldar geta komist í gegnum frumuveggi (Donaldson o.fl., 2004; Knibbs o.fl., 2011), safnast fyrir í heila og haft áhrif á þroska barna (Calderon-Garciduenas o.fl., 2004; Rees, 2017) og farið gegnum fylgjuna til fósturs (Wick o.fl., 2010). Einnig aukast líkurnar á því að börn fæðist of snemma eða séu léttari séu mæður þeirra útsettar fyrir loftmengun á meðgöngunni (Lamichhane o.fl., 2015; Imperal, 2017). Til viðbótar hefur útsetning fyrir fínu svifryki verið tengd við slæm áhrif á gæði sáðfrumna (Lao o.fl., 2017; Wu o.fl., 2017). Svifryk vegna bruna virðist meira heilsuspillandi en svifryksagnir frá náttúrulegum uppsprettum (WHO, 2003), en efni á borð við PAH eða þungmálma geta verið áföst við svifryksagnirnar frá bruna. Engu að síður hefur fundist samband milli svifryks frá náttúrulegum uppsprettum og neikvæðra heilsufarsáhrifa (Brunekreef & Forsberg, 2009), svo sem aukinni dánartíðni (Perez o.fl., 2008; Meister o.fl., 2012) og aukinni tíðni öndunarfærasjúkdóma (Meister & Forsberg, 2009).

Rannsóknir á áhrifum svifryks á heilsu á Íslandi eru enn sem komið er fáar en benda til sambærilegra heilsufarsáhrifa (Carlsen o.fl., 2015) og engin ástæða er til að ætla að áhrifin séu minni hérlendis. Í rannsókn frá árinu 2012 mátti sjá samband milli svifryksmengunar í Reykjavík og aukinnar úttektar á astmalyfjum. Í kjölfar 10 µg/m³ hækkunar í þriggja daga meðaltalsstyrkleika svifryks í Reykjavík jukust astmalyfjaúttektir um 1% þremur til fimm dögum seinna (Carlsen o.fl., 2012). Heilsuverndar- eða viðmiðunarmörk eru sett til að reyna að vernda viðkvæmustu einstaklingana og draga úr áhrifum mengunar á heilsu (WHO, 2007). Minna er vitað um áhrif svifryks í lágum styrk heldur en áhrif þess í háum styrk en talið er að það séu engin neðri mörk þar sem svifryksmengun hefur engin áhrif (Huttunen o.fl., 2012; Makar o.fl., 2017).

Heimildir:

• Brunekreef B, Forsberg B. 2005. Epidemiological evidence of effects of coarse airborne particles on health. Eur Respir J., 26: 309–318.
• Cacciottolo, M, X Wang, I Driscoll, N Woodward, A Saffari, J Reyes, ML Serre, W Vizuete, C Sioutas, TE Morgan, M Gatz, HC Chui, SA Shumaker, SM Resnick, MA Espeland, CE Finch and JC Chen. 2017. Particulate air pollutants, APOE alleles and their contributions to cognitive impairment in older women and to amyloidogenesis in experimental models. Transl Psychiatry, 7, e1022.
• Calderon-Garciduenas, L., W. Reed, R. R. Maronpot, C. Henriquez-Roldan, R. Delgado-Chavez, A. Calderon-Garciduenas and et al. 2004. Brain inflammation and alzheimer’s like pathology in individuals exposed to severe air pollution. Toxicol Pathol., 32: 650-658.
• Carlsen, H. K., Zoëga, H., Valdimarsdóttir, U., Gíslason, T., & Hrafnkelsson, B. 2012. Hydrogen sulfide and particle matter levels associated with increased dispensing of anti-asthma drugs in Iceland’s capital. Environmental Research, 113: 33–9.
• Carlsen, H. K., Gislason, T., Forsberg, B., Meister, K., Thorsteinsson, T., Johannsson, T., Finnbjornsdottir, R., Oudin, A. 2015. Emergency hospital visits in association with volcanic ash, dust storms and other sources of ambient particles: A time-series study in Reykjavík, Iceland. International Journal of Environmental Research and Public Health, 12(4): 4047–4059.
• Di Q, Dai L, Wang Y, Zanobetti A, Choirat C, Schwartz JD, Dominici F. 2017. Association of Short-term Exposure to Air Pollution With Mortality in Older Adults. JAMA, 318(24): 2446–2456.
• Donaldson, K., V. Stone, A. Clouter, L. Renwick and W. MacNee. 2001. Ultrafine particles. Occup Environ Med, 58: 211-216.
• Dvonch, J. T., Kannan, S., Schulz, A. J., Keeler, G. J., Mentz, G., House, J., … Brook, R. D. 2009. Acute Effects of Ambient Particulate Matter on Blood Pressure: Differential Effects across Urban Communities. Hypertension, 53(5): 853–859.
• Ginsberg, G. L., B. P. Foos & M. P. Firestone. 2005. Review and Analysis of Inhalation Dosimetry Methods for Application to Children’s Risk Assessment. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A Vol. 68(8).
• Health Effects Institute (HEI). 2017. State of Global Air 2017. Special Report. Boston, MA, Health Effects Institute.
• Huttunen K, Siponen T, Salonen I, Yli-Tuomi T, Aurela M, Dufva H, Hillamo R, Linkola E, Pekkanen J, Pennanen A, Peters A, Salonen RO, Schneider A, Tiittanen P, Hirvonen MR, Lanki T. 2012. Low-level exposure to ambient particulate matter is associated with systemic inflammation in ischemic heart disease patients. Environmental Research, 116: 44-51.
• IARC. 2013. Outdoor air pollution a leading environmental cause of cancer deaths. Press Release No 221, International Agency for Research on Cancer Sótt 9. janúar 2018.
• Imperal. 2017. Air pollution from London traffic is affecting the health of unborn babies.
• Knibbs, L. D., T. Cole-Hunter and L. Morawska. 2011. A review of commuter exposure to ultrafine particles and its health effects. Atmospheric Environment, 45: 2611-2622.
• Krzyzanowski, M., Kuna-Dibbert, B., Schneider, J. (Eds.). 2005. Health Effects of Transport-related Air Pollution. WHO Press.
• Künzli N, Perez L, von Klot S, Baldassarre D, Bauer M, Basagana X, et al. 2011. Investigating air pollution and atherosclerosis in humans: concepts and outlook. Prog Cardiovasc Dis., 53(5): 334-43.
• Lamichhane, D. K., Leem, J.-H., Lee, J.-Y., & Kim, H.-C. (2015). A meta-analysis of exposure to particulate matter and adverse birth outcomes. Environmental Health and Toxicology, 30, e2015011.
• Lao XQ, Zhang Z, Lau AK, et al. 2017. Exposure to ambient fine particulate matter and semen quality in Taiwan. Occup Environ Med Published Online First: 13 November 2017.
• Madsen, C., Rosland, P., Hoff, D. A., Nystad, W., Nafstad, P., & Næss, Ø. E. 2012. The short-term effect of 24-h average and peak air pollution on mortality in Oslo Norway. European Journal of Epidemiology, 27(9): 717–727.
• Makar M, Antonelli J, Di Q, Cutler D, Schwartz J, Dominici F. 2017. Estimating the Causal Effect of Low Levels of Fine Particulate Matter on Hospitalization. Epidemiology, 28(5): 627-634.
• Meister, Kadri; Forsberg, Bertil. 2009. Short-Term Associations Between Coarse PM Levels and Emergency Department Visits for Asthma in Stockholm. Epidemiology, 20(6), p S114.
• Meister, K. Johansson, C. and Forsberg, B. 2011. Estimated short-term effects of coarse particles on daily mortality in Stockholm, Sweden. Environmental Health Perspectives.
• Meister, K., Johansson, C., Forsberg, B., 2012. Estimated Short-Term Effects of Coarse Particles on Daily Mortality in Stockholm, Sweden. Environ Health Persp., 120: 431-436.
• Mossman, B. T., P. J. Borm, V. Castranova, D. L. Costa, K. Donaldson and S. R. Kleeberger. 2007. Mechanisms of action of inhaled fibers, particles and nanoparticles in lung and cardiovascular diseases (commentary). Particle and Fibre Toxicology, 4(4): 1-10.
• Pérez, N., Pey, J., Querol, X., Alastuey, A., Lopez, J.M., Viana, M., 2008. Partitioning of major and trace components in PM10–PM2.5–PM1 at an urban site in Southern Europe. Atmospheric Environment, 42: 1677–1691.
• Pope, C. A. and Dockery, D. W. 2006. Health effects of fine particulate air pollution: Lines that connect. J. Air Waste Manage., 56: 709 – 742.
• Rees, N. 2017. Danger in the air: How air pollution may be affecting the brain development of young children around the world. UNICEF Working Paper.
• WHO. 2003. Health Aspects of Air Pollution with Particulate Matter, Ozone and Nitrogen Dioxide.
• WHO. 2007. Health Effects of Ambient Particulate Matter.
• WHO. 2013. Review of evidence on health aspects of air pollution – REVIHAAP Project.
• WHO. 2016. An estimated 12.6 million deaths each year are attributable to unhealthy environments. Press Release, World Health Organization Sótt 9. janúar 2018
• WHO. 2017. Alþjóðaheilbrigðismálastofnun. Ambient air pollution: A global assessment of exposure and burden of disease [Rafrænt]. Genf: Alþjóðaheilbrigðismálastofnun (WHO); 2016 [tilvitnun 28. febrúar 2017].
• Wick, P., A. Malek, P. Manser, D. Meili, X. Maeder-Althaus, L. Diener and et al. 2010. Barrier capacity of human placenta for nanosized materials. Environ Health Perspect, 118: 432-436.
• Wu, L., L. Jin, T. Shi, B. Zhang, Y. Zhou, T. Zhou, W. Bao, H. Xiang, Y. Zuo, G. Li, C. Wang, Y. Duan, Z. Peng, X. Huang, H. Zhang, T. Xu, Y. Li, X. Pan, Y. Xia, X. Gong, W. Chen, Y. Liu (2017). Association between ambient particulate matter exposure and semen quality in Wuhan, China. Environment International, 98(Supplement C), 219–228.

Myndir:

• Particulate Matter (PM) Basics | Particulate Matter (PM) Pollution | US EPA. Íslenskur texti settur inn af ritstjórn Vísindavefsins. (Sótt 22. 1 2018).

Veður á Gamlárskvöld

Efnisorð

Áramót

Á vef Hungurdiska (sem finna má á facebook) má finna skrá með veðri um áramót sem nær allt aftur til ca. 1939 (samfelldar upplýsingar um vindhraða) og allt til síðustu áramóta. Þar má sjá að stillt veður um áramót er ekkert einsdæmi, sjá mynd að neðan.

Svifryks-sprengja: Áramótin 2017/18

Stillt og fallegt veður um áramótin, sem þíðir einnig að svifryksmengunin var verulega mikil. Vindur var nánast enginn í Reykjavík kringum áramót eins og sést á mælingum Veðurstofu Íslands.

Vindhraði og vindhviður í Reykjavík (graf af vef VÍ).

Hér sést vel hvað vindurinn var lítill kringum áramótin og raunar er ekki mikill vindur á þessu grafi; y-ásinn næri bara upp í 5 m/s.

Því mátti búast við, eins og varð raunin, að svifryk myndi mælast mjög hátt.

Fyrst er það stöðin við Grensásveg. Þar fóru hæðstu gildi í 2500 µg/m³; sem er ekki ósvipað verstu áramótagildum fyrri ára.

Mælingar á Grensásvegi á Nýjársdag 2018.

Stöðin í Dalsmára í Kópavogi, mældi hinsvegar enn meiri mengun. Þar fóru hæðstu gildi í 4500 µg/m³, sem eru mjög há gildi. Einnig er athyglisvert að fína svifrykið, PM2.5 fór yfir 3400 µg/m³. Því er, miðað við þessi gildi, 3/4 hluti mengunarinnar fínt svifryk, sem er verra fyrir heilsuna.

Mælingar í Dalsmára í Kópavogi á Nýjársdag 2018.

Hér eru síðan nokkrar fréttir sem komnar eru um mengunina: Skaðlegri mengun en í Eyjafjallajökulsgosi, Svifryk í höfuðborginni: Skyggni mældist um 700 metrar, …